Open Access
Otwarty Dostęp (Open Access) to swobodny dostęp do publikacji naukowych dostępnych w Internecie bez barier finansowych i ograniczeń technicznych. Publikacje uznane za otwarcie dostępne mogą być przez każdego czytane, pobierane, kopiowane, rozpowszechniane, drukowane, czy przeszukiwane, można zamieszczać odnośniki do pełnych wersji tekstów oraz używać w dowolnym innym, zgodnym z prawem celu. Autorzy publikacji zachowują prawo do uznania autorstwa i właściwego cytowania.
Ruch Otwartego Dostępu (Open Access Movement) to społeczna inicjatywa skupiająca naukowców i bibliotekarzy działających na rzecz darmowego dostępu do cyfrowych publikacji naukowych za pośrednictwem Internetu, mająca na celu ograniczenie tzw. podwójnego finansowania (badania naukowe prowadzone są zwykle ze środków publicznych, po czym z tych samych źródeł opłacany jest dostęp do wyników tych badań w formie publikacji), a także usprawnienie obiegu informacji w nauce i zwiększenie zasięgu oddziaływania publikacji.
Podział ze względu na prawa autorskie
Ze względu na prawo autorskie i ponowne wykorzystanie tekstu, możemy podzielić otwarty dostęp na:
- &qUBt;Otwarty dostęp gratis&qUBt; (&qUBt;Gratis Open Access&qUBt;) polega na udostępnieniu pracy za darmo zgodnie z przepisami o dozwolonym użytku (np. można utwór cytować, ale nie można tworzyć i rozpowszechniać utworów zależnych). &qUBt;Otwarty dostęp gratis&qUBt; jest realizowany poprzez umieszczenie utworu w pełnym tekście na stronie internetowej (np. strona czasopisma naukowego, repozytorium naukowe). Informacje o otwartych repozytoriach można znaleźć w serwisach &qUBt;Directory of Open Access Repositories&qUBt; (OpenDOAR) oraz &qUBt;Registry of Open Access Repositorie&qUBt; (ROAR).
- &qUBt;Otwarty dostęp Libre&qUBt; (&qUBt;Libre Open Access&qUBt;) stanowi darmowy dostęp do treści z prawami do ich ponownego wykorzystania. Funkcjonuje dzięki wykorzystaniu licencji &qUBt;Creative Commons&qUBt; (CC), np. można utwór cytować oraz tworzyć i rozpowszechniać utwory zależne, jeśli jest to zgodne z użytą licencją CC. Aby zrealizować założenia &qUBt;Otwartego dostępu Libre&qUBt;, należy wskazać jedną z dwóch wolnych licencji CC: licencję CC-BY albo CC-BY-SA (pozostałe licencje CC nie są wolne, zapewniają jedynie otwarty dostęp gratis).
Podział ze względu na sposób udostępniania
Ze względu na sposób udostępniania publikacji wyróżniamy dwie drogi otwartego dostępu:- &qUBt;Droga zielona&qUBt; – pozwala autorom prac na udostępnianie w ogólnodostępnych repozytoriach instytucjonalnych lub dziedzinowych. Autorzy mogą udostępniać zarówno postprinty (teksty zrecenzowane) lub preprinty (teksty przed recenzją) oraz wersje finalne opublikowane w czasopiśmie (za zgodą wydawcy). W repozytoriach stosowana jest licencja niewyłączna lub licencje &qUBt;Creative Commons&qUBt;. Licencja niewyłączna daje autorowi swobodę, gdy chce on przekazać swoją pracę innemu podmiotowi. Ideą licencji &qUBt;Creative Commons&qUBt; jest zastrzeganie tylko niektórych praw i przez to umożliwienie autorowi bardziej elastycznego zakresu ochrony dzieła.
- &qUBt;Złota droga&qUBt; – polega na publikowaniu w recenzowanych czasopismach wydawanych zgodnie z wymaganiami otwartego dostępu. Niektóre czasopisma stosują hybrydowy model, w którym pojedyncze artykuły, których autorzy wniosą opłatę, zostają opublikowane w otwartym dostępie. Portale &qUBt;SHERPA/RoMEO&qUBt; oraz &qUBt;Directory of Open Access Journals&qUBt; umożliwiają zapoznanie się z polityką wydawców konkretnych tytułów czasopism w zakresie praw autorskich.
Zachęcamy do zapoznania się z zaletami udziału w ruchu Open Access: