Według Wielkiego słownika języka polskiego religia to „zbiór wierzeń dotyczących istnienia Boga lub bogów, świata niematerialnego, pochodzenia i celu życia człowieka oraz związane z tymi wierzeniami obrzędy i nakazy moralne”. Poniżej przedstawiamy kilka przykładów wierzeń starożytnych.
Szintoizm
Religia uznawana za jedną z najstarszych na świecie. Jej początki sięgają już III w. p.n.e., jednak do dziś nie udało się określić, kto tak naprawdę ją stworzył. Co ciekawe, szintoizm jest jedną z aktualnie obowiązujących religii w Japonii, obecnie już w towarzystwie buddyzmu. Religie te funkcjonują w zgodności i często się ze sobą łączą, przykładowo obrzędy związane z narodzinami i zaślubinami odbywają się według wierzeń szintoizmu, a pogrzeby – zgodnie z obrządkiem buddyjskim. W odróżnieniu od innych wierzeń szintoizm nie posiada żadnej oficjalnej świętej księgi, proroków ani określonego dogmatu. Jest to religia politeistyczna, co sugeruje nam już sama jej nazwa (jap. shinto – droga bogów). Oparta jest na kulcie kami, czyli licznych bóstw, które żyją wśród ludzi na ziemi. Mają one różne moce i funkcje.
Świat bogów oraz ludzi stworzyli Izanami i Izanagi, para prabogów przy okazji będąca też rodzeństwem. Zgodnie z mitologią dzięki nim powstały także wyspy japońskie takie jak Honsiu, Kiusiu i Sikoku. Najważniejszymi postaciami tego wyznania są bogini słońca Amaterasu, bóg burzy Susanoo oraz Inari – bóstwo płodności, ryżu, rolnictwa, lisów, przemysłu i powodzenia. Ku czci ich oraz innych bóstw odbywają się coroczne święta matsuri (z jap. służba bóstwom), podczas których chwali się kami. Można także uczestniczyć w rozmaitych festiwalach organizowanych przez lokalne chramy, czyli świątynie shinto.
Niezwykle ciekawym elementem tego wierzenia są również yokai, czyli stworzenia o nadnaturalnych umiejętnościach, przybierające przeróżne formy. Jednym z najbardziej znanych jest kitsune – lis z wieloma ogonami, który z wiekiem zdobywał wiedzę, zwiększał swoją moc oraz liczbę ogonów. Najsilniejsze z tych stworzeń miały ich aż dziewięć. Kitsune czarne, złote lub białe były dobrymi stworzeniami. Z kolei lisy polne, złośliwe i psotne budziły strach.
Do najpopularniejszych yokai należą także kappa oraz rokurokubi. Kappa to wodny stwór będący połączeniem człowieka i żółwia, znany głównie z zatapiania ludzi i zwierząt podchodzących zbyt blisko wody. Z kolei rokurokubi to kobiety, które w wyniku rzuconej na nie klątwy stawały się demonami. W większości przypadków urok był rzucany na nie za wykroczenia przeciwko bogom, naturze czy za zdradę. Czasami jednak postacie te ponosiły odpowiedzialność także za winy swych ojców czy mężów. Kobiety za dnia funkcjonowały normalnie, jednak w ciągu nocy, gdy spały, zamieniały się w stwory z bardzo długą szyją. Niektóre legendy powiadają, że jej długość nie miała ograniczeń. Stwory te nie sprawiały większych szkód, ponieważ ich ciało spało, a tylko szyja z głową poruszały się po pomieszczeniach. Najczęściej atakowały one małe zwierzęta, wylizywały olej z lamp lub wprowadzały zamęt.
Tengrizm
Religia łącząca ze sobą monoteizm, politeizm i animizm. Wyznawana nie tylko przez Mongołów, ale także Turków, Węgrów, Hunów. Jej nazwa pochodzi od boga nieba, Tengriego – nieskończonej, wiecznej postaci męskiej, która stworzyła świat. To właśnie Władca Niebios jest najważniejszym bogiem w całej religii. Mieszka on na firmamencie i bezustannie obserwuje ludzi; jest wszechwiedzący i nieomylny. Wyznawcy tengrizmu wierzyli także w obecność duchów, zarówno tych dobrych, jak i złych reprezentowanych przez ziemskie zwierzęta.
Tengrizm zasłynął także przez swoich wyznawców, do których należeli wielcy chanowie mongolscy, w tym Czyngis-chan, nazywany najlepszym dowódcą świata. Władca ten zawdzięczał swoje dokonania miłości do Tengriego. Uważał, że jego podboje, sukcesy, zdobycze, wygrane bitwy oraz obrona imperium nie byłyby możliwe bez jego oddania i pomocy boga niebios. Möngke Khan, czwarty wielki chan Imperium Mongolskiego, zasłynął ze swojej wypowiedzi podczas debaty religijnej w XIII w.:
Wierzymy, że jest tylko jeden Bóg, przez którego żyjemy i umieramy, któremu jesteśmy oddani. Jednakże Bóg ten daje nam pięć różnych palców, tak jak dając ludziom różne sposoby na zbliżenie się do niego. Tengrizm zakłada, że nie ma tylko jednej ścieżki do poznania boga, bez względu na to, w co kto wierzy. Jeśli ktoś jest dobrą, sprawiedliwą oraz moralną osobą, Tengri przyjmie go do swojego grona. Dlatego też jest to bardzo tolerancyjne wierzenie, do dzisiaj cieszące się zainteresowaniem.
Mitraizm
Religia legionów rzymskich o korzeniach hetyckich, przeznaczona tylko dla mężczyzn. Jej początki sięgają XIV w. p.n.e. Opierała się na kulcie boga Mitry, dawnego indoirańskiego boga narodzonego ze skały, który odpowiadał za Słońce. Religia ta popularność zdobyła w Cesarstwie Rzymskim – w pewnym momencie w samym Rzymie było aż 10 tys. jej wyznawców. Pomimo tego, że była wiarą elitarną, zamkniętą, przeznaczoną tylko dla mężczyzn, to miała dużą liczbę wyznawców, głównie wśród żołnierzy. Aby przystąpić do grona wierzących, należało wpłacić odpowiednią kwotę i przejść proces inicjacyjny polegający na ceremonii symbolicznej śmierci i odrodzenia. Następnie, by osiągnąć niemal boskość, trzeba było brać udział w różnych uroczystościach na cześć Mitry, zwanego przez Rzymian „Sol Invictus‟, czyli „Słońcem Niezwyciężony‟. Mitraizm posiadał wiele cech wspólnych z chrześcijaństwem, np. dzielenie się chlebem i winem, niedziela jako dzień święty i 25 grudnia będący dniem odrodzenia. To właśnie przez wierzących w Chrystusa wyznanie to nie przetrwało próby czasu. Mitraizm krytykowano za niepokojące ceremonie, w czasie których ich uczestnicy udawali zwierzęta. Dodatkowo podobieństwo do chrześcijaństwa i dyskryminacja kobiet były tylko częścią problemów. W 382 r. cesarz Gracjan uznał chrześcijaństwo za religię państwową, doprowadzając do niemal całkowitego zaniku mitraizmu.
Zaratusztrianizm
Najstarsza irańska religia objawiona (zwana inaczej zoroastryzmem), powstała między 628 a 551 r. p.n.e. i wywodzi się z wierzeń ludów indoeuropejskich – zaczęła funkcjonować prawdopodobnie po reformach wprowadzonych przez proroka Zaratusztrę. Od jego imienia pochodzi także nazwa tej regili. Do dzisiaj grupy wiernych znajdują się w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych.
Głównym założeniem tej zaratusztrianizmu jest dualizm świata i nieustanna walka dwóch bogów: Ahura Mazdy (boga dobra i światła) oraz Arymana (boga zła i ciemności). Bóg „pozytywny” pozostając jednością, składa się ze swojej osoby i z sześciu emanacji zwanych Amesza Spentami lub świetlistymi istotami. Razem tworzą oni tzw. Świętą Siódemkę. Dzięki obecności dodatkowych bytów Ahura Mazda posiada trzy moce męskie (nijakie), w tłumaczeniu na język polski są nimi: Dobra Myśl (królestwo zwierząt), Najlepsza Prawda (królestwo ognia) i Królewskość Zwycięska (królestwo metali), oraz trzy moce żeńskie: Świętą Cierpliwość (królestwo ziemi), Zdrowie (królestwo wody) i Nieśmiertelność (królestwo roślin). To jednak nie wszystkie pomniejsze bóstwa pomagające Ahurze. Są wśród nich także Jazatowie, m.in. Aszi (nagroda) czy Tusznamaiti (cisza umysłu). Aryman również posiada swych boskich pomocników – Dewów, panów Kłamstwa i Przemocy.
Wierzący zaratusztrianie ufają, że po śmierci czeka ich wędrówka na Most Dzielący, po którym trafiają do piekła, czyśćca lub nieba. Na drodze do każdego z tych miejsc czuwa Mitra, ważący na swej szali dobre i złe uczynki zmarłego.
Zaratusztrianizm w głównej mierze miał duży wpływ na judaizm – Sąd Ostateczny czy wędrówka do Nieba lub Piekła pojawiły się właśnie dzięki oddziaływaniu tej religii.
Dżinizm
Religia monoteistyczna z Indii, pochodzi z VI w. p.n.e. Powstała dzięki reformatorowi Parświe w odpowiedzi na braminizm, czyli silnie zrytualizowaną wiarę tamtejszej ludności. Posiada charakterystyczne symbole: czerwoną otoczoną niewielkimi kolorowymi kółkami swastykę oraz otwartą dłoń. Dżina oznacza zwycięzcę, pogromcę.
Za głównego reformatora tego wierzenia uznaje się Wardhamana Mahawira, stwórcę zasad, a dokładniej zakazów regulujących życie wyznawców dżinizmu. Wśród nich nakazuje powstrzymać się od:
- krzywdzenia istot żywych (ahinsa);
- kłamstwa (satja) i kradzieży (asteja);
- cudzołóstwa (brahmaćarja) oraz chęci zbytniego posiadania (aparigraha).
W przypadku mnichów i mniszek zasady były zaostrzone – musieli oni zaniechać wszelkich stosunków seksualnych, a także wyzbyć się dóbr materialnych.
Wyznawcy dżinizmu wierzą w możliwość uwolnienia się z kręgu samsary, czyli ciągu nabywania nowych wcieleń, i osiągnięcia mokszy, stanu wyzwolenia.
Źródła:
- A. Krzemińska, Pogański kult Mitry, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/historia/1529045,1,poganski-kult-mitry.read, [dostęp: 14.06.2023].
- M. Meyer, Rokurokubi, https://yokai.com/rokurokubi/, [dostęp: 14.06.2023].
- Mitraizm – religia, która mogła zastąpić chrześcijaństwo, https://ukorzeni.pl/ciekawostki/mitraizm-religia-ktora-mogla-zastapic-chrzescijanstwo/, [dostęp: 14.06.2023].
- P. Różycki, Szintoizm, https://religie.wiara.pl/doc/3364912.Szintoizm, [dostęp: 14.06.2023].
- N. Stawarz, Podążając drogą bóstw – shintoizm w kulturze i historii Japonii, https://histmag.org/Podazajac-droga-bostw-shintoizm-w-kulturze-i-historii-Japonii-18619, [dostęp: 14.06.2023].
- Tengrism – Ancient Religion Practiced in Central Asia, https://central-asia.guide/tengrism/, [dostęp: 14.06.2023].
- The Ancient Reliigion of Tengriism, https://www.discovermongolia.mn/blogs/the-ancient-religion-of-tengriism, [dostęp: 14.06.2023].
Autorki: Natalia Pytel, Oliwia Jeżyk
Grafika: Karolina Reczyńska
